“Nie będziesz zabijał” – 6. przykazanie
Które to przykazanie?
Zacznijmy od tego, iż przykazanie “nie będziesz zabijał” jest 6. z 10 przykazań, jakie Bóg wypowiedział do ludzi zgromadzonych pod Górą Synaj, a następnie spisał je na tablicach i przekazał Mojżeszowi. Ten starotestamentowy przywódca Izraela spisał również te słowa na zwojach (papirusowych lub pergaminowych), które później nazwano Torą – czyli Prawem. Tora została umiejscowiona na samym początku Biblii, jako pięć ksiąg Mojżesza: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb i Powtórzonego Prawa.
Zapis 10 przykazań znajduje się w 20. rozdziale Księgi Wyjścia (Wj 20) oraz w 5. rozdziale Księgi Powtórzonego Prawa. Te dwa zapisy nieco różnią się między sobą, jednak istota przekazu każdego poszczególnego przykazania jest taka sama. Taka sama jest także ich kolejność.
Sposobów podziału dekalogu na poszczególne przykazania jest kilka, jednak już uczeń szkoły podstawowej, gdy przeczyta jeden z tych rozdziałów, szybko doliczy się, że przykazanie “Nie będziesz zabijał” na pewno nie jest 5. przykazaniem, a szóstym!
Niestety mało który dorosły w Polsce czyta Pismo Święte, a co dopiero uczeń szkoły podstawowej, dlatego większość z nas nie wie nawet, iż treść przykazań została zmieniona, tak, iż wyrzucono drugie przykazanie. Tym sposobem 6. “spadło” na 5. pozycję.
Treść przykazania
Przykazanie samo w sobie nie jest długie, w języku hebrajskim zostało zapisane dwom słowami (hebr. lo tircach), natomiast tłumaczenia polskie oddają te słowa w następujący sposób:
“Nie zabijaj” (Biblia Warszawska)
“Nie będziesz zabijał” (Biblia Tysiąclecia)
“Nie popełnisz morderstwa” (Biblia Częstochowska)
(Wj 20,13).
Jeśli chcielibyśmy być dokładni, to tłumaczenie powinno zawierać trzy słowa (jak w Biblii Tysiąclecia lub Biblii Częstochowskiej), bowiem tekst hebrajski nie jest sformułowany w konwencji zakazu (nie występuje tam imperatyw – tryb nakazujący z zaprzeczeniem), ale jest to najzwyklejszy aspekt niedokonany, a po polsku powiemy czas przyszły. Bóg stwierdza, czego Jego lud nie będzie robił.
Niektórzy słowa przykazań odczytują nawet jako obietnicę, gdyż jeśli Bóg stwierdza “nie będziesz tego robił” lub “nie będziesz robił tamtego”, to tak jakby w pewien sposób zobowiązywał się dokonać zmiany charakteru tych, którzy na to pozwolą. Jest to zgodne z nowotestamentową nauką o przemianie jaka następuje przez przyjęcie Ducha Świętego.
Czy jednak przykazanie to zakazuje pozbawiania życia w każdej sytuacji (bezwzględnie) czy jednak Bóg miał na myśli jakieś konkretne działania?
PAROLE, PAROLE, PAROLE
W Biblii znajdujemy trzy słowa, które odnoszą się do pozbawienia człowieka życia:
A) harag – to słowo zostało użyte do opisania zbrodni, jakiej dopuścił się Kain zabijając swego brata, Abla (Rdz 4,8). Niektórzy spekulują, czy morderstwo to zostało dokonane z premedytacją, czy nie? Czy Kain wiedział jak zabić człowieka, czy po prostu nie zapanował nad gniewem i w furii pobił brata ze skutkiem śmiertelnym.
Niemniej jednak sam Kain używa tego słowa, mówiąc: “Skoro mnie teraz wypędzasz z tej roli, i mam się ukrywać przed tobą, i być tułaczem i zbiegiem na ziemi, każdy, kto mnie spotka, będzie mógł mnie zabić!»” (Rdz 4,14). W tym przypadku definitywnie mamy do czynienia z użyciem słowa harag w stosunku do intencjonalnego pozbawienia życia, jednak trudno mówić, aby miało ono charakter przestępczy. Kain raczej obawia się, iż ktoś ukarze go za to, czego się dopuścił.
Warto nadmienić, że Bóg dopuścił w prawie karnym Izraela stosowanie kary śmierci (np. Wj 21,12-17; Kpł 20,10).
Harag było również używane w stosunku do zabijania podczas wojny, np. w tekście Joz 8,24: “Gdy Izraelici pobili mieszkańców Aj na otwartym polu, na pastwisku, po którym ich ścigano, i gdy wszyscy oni aż do ostatniego polegli od miecza, cały Izrael zwrócił się przeciw Aj i poraził je ostrzem miecza.”.
Z drugiej strony zauważamy takie fragmenty Starego Testamentu z użyciem słowa harag, które wyraźnie ukazują pozbawienie życia człowieka jako czyn intencjonalny i o podłożu kryminalnym:
“Jeśli zaś ktoś posunąłby się do tego, że bliźniego zabiłby podstępnie, oderwiesz go nawet od mego ołtarza, aby ukarać śmiercią” (Wj 21,14).
B) mot – słowo to występuje przede wszystkim w dwóch koniugacjach: qal (podstawowe znaczenie czasownika – “umrzeć”) i hifil (forma przyczynowa – “zabić” / dosł. “spowodować, żeby ktoś umarł”). Formę podstawową możemy na przykład znaleźć w Rdz 3,3: “(…) tylko o owocach z drzewa, które jest w środku ogrodu, Bóg powiedział: Nie wolno wam jeść z niego, a nawet go dotykać, abyście nie pomarli»”.
Natomiast zastosowanie koniugacji hifil (kauzatywnej) zauważamy w tekście Rdz 18,25: “O, nie dopuść do tego, aby zginęli sprawiedliwi z bezbożnymi, aby stało się sprawiedliwemu to samo, co bezbożnemu! O, nie dopuść do tego! Czyż Ten, który jest sędzią nad całą ziemią, mógłby postąpić niesprawiedliwie?»”.
W powyższym przypadku mowa jest o karze, jaką Bóg miał wykonać na Sodomie i Gomorze, a Abraham prosił Boga, aby nie zginęli sprawiedliwi, jeśli takowi zamieszkują te miasta. Niestety w Sodomie i Gomorze jedynym sprawiedliwym (choć nie bezgrzesznym) był Lot, który został uratowany, a miasta te zostały spalone deszczem ognia i siarki. Czy można Bogu zarzucić złamanie własnego przykazania?
Czy Bóg złamał 6. przykazanie?
Oczywiście znajdujemy także zastosowanie koniugacji hifil w przypadku zamiaru popełnienia podstępnego morderstwa: “Oni ujrzeli go z daleka i zanim się do nich zbliżył, postanowili podstępnie go zgładzić” (Rdz 37,18).
Słowo mot występuje także w koniugacji hofal, która jest bierną formą od hifil – to znaczy, jeśli mot (umrzeć) w hifil znaczy zabić, to w hofal oznacza być zabitym. Taki przypadek znajdujemy np. w miejscu, gdy mowa jest o karze, jaką musi ponieść morderca:
“Jeżeli kogoś jednak tak pobił przedmiotem żelaznym, iż tamten umarł, jest zabójcą, a jako taki musi zostać zabity. Gdy kogoś uderzył kamieniem, którym można zabić, i ten [uderzony] umarł, jest zabójcą i jako taki musi zostać zabity. Gdyby kogoś jakimś przedmiotem drewnianym tak pobił, iż ów [człowiek] umarł, a można było tym narzędziem śmierć zadać, jest zabójcą i jako taki musi umrzeć” (Lb 35,16-18).
C) racach – to właśnie słowo znajduje się w 6. przykazaniu. A co oznacza? Kolejnym miejscem po przykazaniach słowo to znajdujemy w Księdze Liczb, gdy czytamy, iż człowiek, który zabił nieumyślnie, może schronić się przed mścicielem w miastach ucieczki: “Wybierzcie sobie miasta, które służyć wam będą za miasta ucieczki; tam będzie mógł się schronić zabójca, który zabił drugiego nieumyślnie” (Lb 35,11 – por. Pwt 4,42). Następnie czytamy w drugim miejscu zapisu przykazań, a więc Pwt 5,17.
Nie licząc kontekstu miast ucieczki, kolejnym fragmentem jest tekst z 1 Krl 21,9: “I powiesz mu: “Tak mówi Pan: Czyż nie dokonałeś mordu, a nadto zagrabiłeś winnicę?” Potem powiesz mu: “Tak mówi Pan: Tam, gdzie psy wylizały krew Nabota, będą lizały psy również i twoją krew”»”.
Sytuacja opisana w powyższych słowach porusza kwestię ukamienowania niewinnego człowieka. Bóg przekazuje prorokowi Eliaszowi, aby oznajmił królowi Achabowi, iż w ten sposób – oczerniając niewinnego i stawiając go przed sądem, doprowadzając do jego śmierci – dopuścił się mordu.
Hiob napisał, że “morderca nie wstaje za dnia, by zabić biedaka, nędzarza, lecz chodzi po nocy jak złodziej” (Hi 24,14), a Psalmista woła do Boga o pomstę nad bezbożnymi, którzy ” mordują wdowę i przychodnia i zabijają sieroty” (Ps 94,6).
Wszystkie przypadki (wymienione i niewymienione) odnoszą się niewątpliwie do popełnienia morderstwa (intencjonalnego lub nieumyślnego).
Nie będziesz zabijał czy mordował?
Oprócz wyżej podanych słów spotykamy również inne, takie jak:
– nakhah – w koniugacji hifil oznacza uderzyć, ugodzić, wybić, zabić;
– machah – zetrzeć, wyniszczyć, zmazać;
– kharat – w koniugacji hifil oznacza zgładzić, zniszczyć, zabić – słowo to odnosiło się także do zawierania umów i przymierzy, w przypadku których to najczęściej rozcinano zwierzęta, na znak zawarcia przymierza (Rdz 15); Księga Daniela wspomina, iż Mesjasz zostanie zabity – dosł. rozcięty, czyli zabity, zawierając w ten sposób Nowe Przymierze;
– szachat – zabić, zamordować – termin ten odnosił się często do zabijania zwierząt ofiarnych (Rdz 37,31; Wj 12,6.21; 29,11.20; Kpł 1,5); to słowo oddaje zamiar Abrahama, gdy składał na ofiarę Izaaka: “Potem Abraham sięgnął ręką po nóż, aby zabić swego syna” (Rdz 22,10).
Widzimy zatem, iż skala dostępnych słów w języku hebrajskim, odnosząca się do pozbawienia życia jest dość duża. Pamiętajmy jednak, że w 6. przykazaniu zostało użyte słowo racach, które zawsze odnosi się do popełnienia morderstwa (świadomego lub nieumyślnego). Z tego zatem wynika, że tak składanie zwierząt w ofierze, uczestniczenie w wojnie czy wykonywanie kary śmierci nie występowało przeciwko 6. przykazaniu.
Oczywiście to nie znaczy, że powinniśmy bezkrytycznie przyjąć prawo starożytnego Izraela jako najdoskonalsze, czy najwłaściwsze. Możemy jednak wierzyć, iż było najlepsze (skoro dał je sam Bóg) w tamtych czasach i warunkach.
Musimy być ostrożni w argumentacji swoich przekonań, czy po prostu w prowadzeniu dyskusji na rozmaite tematy. Jeśli chcemy użyć biblijnego argumentu, mamy niepisany obowiązek najpierw go samemu zbadać.
Mam nadzieję, że po przeczytaniu powyższego tekstu każdy zapamięta, że przykazanie “Nie będziesz zabijał” jest 6. przykazaniem, a bliższe tekstowi oryginalnemu i istocie przykazania jest brzmienie: Nie będziesz mordował.
Konrad Pasikowski